భారతదేశంలో న్యాయ వ్యవస్థలో పోలీసుల పాత్ర ఎంతో కీలకం. కానీ, వారు అరెస్టు చేసే సమయంలో కొన్ని నిబంధనలను పాటించకపోవడం, నిందితుల హక్కులను ఉల్లంఘించడం తరచుగా చర్చనీయాంశమవుతోంది. ఇటీవలి ఒక కేసులో సుప్రీంకోర్టు పోలీసుల తీరుపై తీవ్ర ఆగ్రహం వ్యక్తం చేసింది. నిందితుల అరెస్టు సమయంలో నిబంధనలను ఉల్లంఘించిన పోలీసులపై కఠిన చర్యలు తీసుకోవాలని హెచ్చరించింది.
కోర్టు వ్యాఖ్యల ప్రాముఖ్యత
ఈ కేసులో జస్టిస్ అహ్సానుద్దీన్ అమానుల్లాహ్, జస్టిస్ ప్రశాంత్ కుమార్ మిశ్రాలతో కూడిన ద్విసభ్య ధర్మాసనం బుధవారం కీలక వ్యాఖ్యలు చేసింది. అరెస్టు నిబంధనలు పాటించకుండా పోలీసులు వ్యవహరించడం గంభీరంగా పరిగణించాల్సిన విషయం అని కోర్టు పేర్కొంది. దేశంలోని అన్ని రాష్ట్రాల కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు (యూటీ) చెందిన డీజీపీలకు కోర్టు ఆదేశాలు జారీ చేసింది.
కేసు నేపథ్యం
హర్యానాలో ఓ వ్యక్తిని పోలీసులు అరెస్టు చేశారు. అయితే, ‘ఆర్నేష్ కుమార్ వర్సెస్ బీహార్’ కేసులో సూచించిన నిబంధనలను వారు పాటించలేదని ఆరోపణలు వచ్చాయి. నిందితుడి సోదరుడు పోలీసుల తీరును ఎస్పీకి మెయిల్ ద్వారా తెలియజేశాడు. కానీ, ఈ విషయం తెలిసిన పోలీసులు మరింత దౌర్జన్యంగా వ్యవహరించినట్లు ఆరోపణలు ఉన్నాయి. ఈ క్రమంలో అరెస్టు సమయంలో నిబంధనలను అతిక్రమించిన పోలీసులపై చర్యలు తీసుకోవాలని పంజాబ్, హర్యానా హైకోర్టును పిటిషనర్లు ఆశ్రయించగా ఆ పిటిషన్ను కోర్టు తోసిపుచ్చింది. ఈ ఘటనపై హైకోర్టు స్పందించకపోవడంతో బాధితులు సుప్రీంకోర్టును ఆశ్రయించారు.
సుప్రీంకోర్టు కీలక వ్యాఖ్యలు
నేరస్థులకూ కొన్ని హక్కులు ఉంటాయి. పోలీసులు పరిధి దాటి వేధించకూడదు. పౌరులు పోలీసులను చూసి భయపడకూడదు. అరెస్టు సమయంలో ఆర్నేష్ కుమార్ కేసులో పేర్కొన్న తొమ్మిది నిబంధనలను తప్పకుండా పాటించాలి. హైకోర్టు కూడా తన విధిని సక్రమంగా నిర్వహించాలి. భారతదేశంలోని పోలీస్ వ్యవస్థలో అరెస్టు చేసే విధానం, నిందితుల హక్కులు, న్యాయపరమైన మార్గదర్శకాలు స్పష్టంగా చెప్పబడినప్పటికీ, చాలా సందర్భాల్లో వాటిని పాటించడం కనిపించదు. సుప్రీంకోర్టు గతంలో కూడా అరెస్టుల విషయంలో పోలీసులు అనుసరించాల్సిన విధివిధానాలను వివరించిన తీర్పులు ఇచ్చింది. ముఖ్యంగా 2024లో సోమ్నాథ్ వర్సెస్ స్టేట్ ఆఫ్ మహారాష్ట్ర కేసులో కూడా ఇదే విషయం ప్రస్తావించింది. కానీ, ఇంకా పోలీసులు ఆచరణలోకి తేవడం లేదని కోర్టు అభిప్రాయపడింది. సుప్రీంకోర్టు నిర్దేశించిన ముఖ్యమైన నిబంధనలు- కోర్టు ఆదేశాలను తప్పనిసరిగా పాటించాలి, అరెస్టు చేసే ముందు కారణాలు తెలియజేయాలి. ఆరోపణలు వివరించాలి, న్యాయ సహాయం పొందే అవకాశం కల్పించాలి, కుటుంబ సభ్యులకు సమాచారం అందించాలి, అత్యాచారం, హింసా చర్యలు ఉండకూడదు, మెడికల్ పరీక్షలు నిర్వహించాలి. సుప్రీంకోర్టు గతంలో కూడా అరెస్టుల విషయంలో పోలీసులు అనుసరించాల్సిన విధివిధానాలను వివరించిన తీర్పులు ఇచ్చింది. పోలీసులు అరెస్టు విధానాలను సరిగ్గా పాటించాలి. నిందితులను హింసించకూడదు, కోర్టు ఆదేశాలను గౌరవించాలి. సుప్రీంకోర్టు ఇచ్చిన మార్గదర్శకాలను కచ్చితంగా అమలు చేయాలి. పౌరుల నమ్మకాన్ని కోల్పోకుండా పోలీసులు వ్యవహరించాలి. భారతదేశంలో పోలీసులు ప్రజలకు రక్షణ కల్పించే అత్యంత బాధ్యతాయుతమైన వ్యవస్థ. కానీ, వారు నిబంధనలను పాటించకుండా వ్యవహరించినప్పుడు ప్రజల్లో భయం పెరుగుతుంది. సుప్రీంకోర్టు తాజా తీర్పు ఈ విషయంలో మార్పులకు దారితీస్తుందని ఆశించాలి.