భారత చరిత్రలో కొత్త అధ్యాయం: సరస్వతీ నది ఉనికికి బలమైన ఆధారాలు
భారత పురావస్తు చరిత్రలో ఒక కొత్త అధ్యాయం ఆవిష్కృతమైంది. రాజస్థాన్లో (Rajasthan) ని దీగ్ జిల్లా, బహాజ్ గ్రామంలో భారత పురావస్తు శాఖ (ఏఎస్ఐ) చేపట్టిన తవ్వకాల్లో సుమారు 4,500 సంవత్సరాల క్రితం నాటి పురాతన నాగరికతకు సంబంధించిన అద్భుతమైన ఆధారాలు వెలుగులోకి వచ్చాయి. ఈ ఆవిష్కరణలు కేవలం రాజస్థాన్ (Rajasthan) చరిత్రకే కాకుండా, యావత్ ఉత్తర భారతదేశ ప్రాచీన చరిత్ర అధ్యయనానికి కొత్త దిశానిర్దేశం చేస్తున్నాయి. ముఖ్యంగా, ఋగ్వేదంలో ప్రస్తావించిన పురాతన సరస్వతీ నదికి సంబంధించిన ప్రవాహ మార్గం (పేలియో ఛానల్) బయటపడటం చారిత్రక, పురావస్తు వర్గాల్లో తీవ్ర ఆసక్తిని రేపుతోంది. ఈ నది ఒకప్పుడు భారతీయ నాగరికతకు జీవనాడిగా నిలిచిందని, వేద కాలం నాటి సంస్కృతికి ఆధారమని పండితులు భావిస్తున్నారు. బహాజ్లో లభించిన నదీ ప్రవాహ మార్గం, ఒకప్పుడు సరస్వతీ నదీ వ్యవస్థలో భాగమై ఉండవచ్చని పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు భావిస్తున్నారు. ఈ నదీ తీరంలోనే తొలి మానవ ఆవాసాలు ఏర్పడి, మధుర, బ్రజ్ ప్రాంతాలతో సాంస్కృతిక సంబంధాలు కొనసాగించి ఉంటాయని ఏఎస్ఐ సైట్ హెడ్ పవన్ సారస్వత్ వెల్లడించారు. ఈ తవ్వకాలు రాజస్థాన్ చరిత్రలోనే అత్యంత లోతైనవిగా నిలిచాయి, జనవరి 10న ప్రారంభమైన పరిశోధనలు సుమారు 23 మీటర్ల లోతు వరకు జరిగాయి, ఇది పురాతన నాగరికత పొరలను ఆవిష్కరించడంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. ఈ ఆవిష్కరణలు సరస్వతీ నది ఉనికిని, దాని ప్రాముఖ్యతను మరింత బలపరుస్తూ, వేద కాలం నాటి నాగరికతపై కొత్త వెలుగును ప్రసరింపజేస్తున్నాయి.
అయిదు యుగాల అద్భుత సమ్మేళనం: బహాజ్లో చారిత్రక సంపద
బహాజ్లో జరిగిన తవ్వకాల ప్రత్యేకత ఏమిటంటే, ఒకే ప్రదేశంలో ఐదు వేర్వేరు చారిత్రక కాలాలకు చెందిన ఆధారాలు బయటపడటం. హరప్పా అనంతర కాలం, మహాభారత కాలం, మౌర్యుల కాలం, కుషాణుల కాలం, గుప్తుల కాలం నాటి నాగరికతలు ఇక్కడ విలసిల్లినట్లు స్పష్టమైంది. ఇది భారతదేశ చరిత్రలో ఒక అరుదైన దృగ్విషయం, ఒకే ప్రదేశంలో అనేక సంస్కృతుల పొరలు బయటపడటం వల్ల ఆయా కాలాల నాగరికతల పరిణామాన్ని, ఒకదానికొకటి ఉన్న సంబంధాలను అధ్యయనం చేయడానికి అవకాశం లభించింది. ముఖ్యంగా, మహాభారత కాలం నాటి పొరల్లో లభించిన మట్టిపాత్రలు, యజ్ఞ కుండాలు (హవన కుండాలు) ఆనాటి పరిస్థితులను కళ్లకు కడుతున్నాయి. ఈ మట్టిపాత్రలపై ఉన్న చిత్రాలు, మహాభారతంలో వర్ణించిన వస్త్రాలు, పాత్రలను పోలి ఉన్నాయని అధికారులు చెబుతున్నారు. ఇది మహాభారత కాలం ఒక కాల్పనిక కథ కాదని, వాస్తవంగా ఉనికిలో ఉన్న కాలమని చెప్పడానికి ఇది ఒక బలమైన ఆధారం. ఇప్పటివరకు 800కు పైగా కళాఖండాలు లభ్యమయ్యాయి. వాటిలో పురాతన బ్రాహ్మీ లిపి ముద్రలు, రాగి నాణేలు, మౌర్యుల కాలం నాటి శిల్పాలు, శివపార్వతుల విగ్రహాలు, ఎముకలతో చేసిన పనిముట్లు ఉన్నాయి. మౌర్యుల కాలం నాటి మాతృ దేవత శిరస్సుగా భావిస్తున్న ఒక విగ్రహం ఇక్కడ దొరికింది. గుప్తుల కాలం నాటి నిర్మాణ శైలిని ప్రతిబింబించే మట్టి గోడలు, స్తంభాలు, లోహ పరిశ్రమకు సంబంధించిన కొలుములు కూడా బయటపడ్డాయి. సూదులు, దువ్వెనలు, అచ్చులు వంటి ఎముకలతో చేసిన పనిముట్లు ఈ రూపంలో దేశంలో లభించడం ఇదే తొలిసారి అని శాస్త్రవేత్తలు పేర్కొన్నారు. ఈ అద్భుతమైన కళాఖండాలు ఆనాటి ప్రజల జీవనశైలి, కళానైపుణ్యం, సాంకేతిక పరిజ్ఞానం గురించి అమూల్యమైన సమాచారాన్ని అందిస్తున్నాయి.
వేదకాలం నాటి సంస్కృతికి ప్రత్యక్ష సాక్ష్యాలు: యజ్ఞ కుండాలు, మానవ అస్థిపంజరం
బహాజ్ తవ్వకాల్లో 15కు పైగా యజ్ఞ కుండాలు లభించడం వేద, ఉత్తర వేద కాలాల్లో ఈ ప్రాంతంలో మతపరమైన కర్మకాండలు విస్తృతంగా జరిగాయని నిర్ధారిస్తోంది. ఇది భారతదేశ ఆధ్యాత్మిక, మతపరమైన చరిత్రపై కొత్త వెలుగును ప్రసరింపజేస్తుంది. శక్తి, భక్తి సంప్రదాయాలకు ప్రతీకలైన శివపార్వతుల మట్టి విగ్రహాలు, ఆనాటి వర్తక, సౌందర్య సంప్రదాయాలను తెలిపే శంఖు గాజులు, విలువైన రాతి పూసలు కూడా దొరికాయి. ఈ కళాఖండాలు ఆనాటి ప్రజల సామాజిక, మతపరమైన, ఆర్థిక జీవితాలపై ఒక సమగ్రమైన చిత్రాన్ని అందిస్తున్నాయి. తవ్వకాల్లో ఒక మానవ అస్థిపంజరం కూడా లభ్యం కావడం ఈ ఆవిష్కరణలలో మరొక కీలక అంశం. దీనిని కాల నిర్ధారణ పరీక్షల కోసం ఇజ్రాయెల్కు పంపించారు. ఈ అస్థిపంజరం ద్వారా ఆనాటి ప్రజల ఆరోగ్యం, ఆహారపు అలవాట్లు, ఆయుష్షు, వ్యాధులు, అలాగే ఆ ప్రాంతంలో నివసించిన మానవ సమూహాల గురించి మరింత సమాచారం తెలుసుకునే అవకాశం ఉంది. ఈ ఆవిష్కరణలన్నీ రాజస్థాన్ (Rajasthan) చరిత్రకే కాకుండా, యావత్ ఉత్తర భారతదేశ ప్రాచీన చరిత్ర అధ్యయనానికి కొత్త దిశానిర్దేశం చేస్తున్నాయి. ఏఎస్ఐ ఇప్పటికే ఈ వివరాలతో కేంద్ర సాంస్కృతిక మంత్రిత్వ శాఖకు ఒక నివేదిక సమర్పించింది. త్వరలోనే ఈ ప్రాంతాన్ని “జాతీయ పురావస్తు సంరక్షిత ప్రాంతం”గా ప్రకటించే అవకాశాలు ఉన్నాయి, ఇది ఈ అద్భుతమైన చారిత్రక సంపదను భవిష్యత్ తరాలకు సంరక్షించడానికి దోహదపడుతుంది.
Read also: Guwahati: గౌహతి వెళ్తున్నారా? ఈ టాప్ టూరిస్ట్ ప్లేసులు మిస్ అవ్వకండి!